Franciszek Czapek - data urodzenia, fakty z życia

[Wacor 582]

Franciszek Czapek to jedna z najwybitniejszych postaci polskiego zegarmistrzostwa, o Jego współpracy z Antonim Patkiem wiemy wszyscy.

 

Szukając w internecie informacji na temat Czapka nie znalazłem nigdzie daty Jego urodzenia. Wszystkie źródła podają zgodnie miejsce - Semonice, obecnie część Jaromera (Czechy) i rok 1811. Zdziwiło mnie to nieco, zwłaszcza, że w przypadku Jego współpracownika - Patka mamy podaną dokładną datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców i krótki życiorys.

 

Zacząłem szukać u źródeł, czyli w Semonicach przy pomocy naszych południowych sąsiadów (podziękowania dla pastora Radima Žárskiego i Jiří Matějki). Miałem nie ujawniać wyników moich poszukiwań dopóty, dopóki nie będę miał dokumentów (lub ich skanów) w rękach.

 

Zgodnie z informacjami uzyskanymi od Jiří Matejki Franciszek Czapek, syn Jana Čapka i Kateřiny z domu Valáškova urodził się 4 kwietnia 1811 roku  (EDIT: urodził się prawdopodobnie 2 kwietnia 1811roku), czyli jutro przypada 206 rocznica urodzin Franciszka, stąd moja informacja bez wymaganych dokumentów.

 

Postaram się dowiedzieć jak najwięcej o dzieciństwie Czapka, jego miejscu zamieszkania i innych ważnych datach z jego dzieciństwa.

 

Postaram się również, aby włodarze Jaromierza pamiętali o naszym rodaku.

 

C.D.N

Edytowane 28 Listopada 2017 przez Wacor

[Wacor 582]

Słowo wstępne

           

Franciszek Czapek, (ur. 1811 w Semonicach, obecnie część Jaroměřa (Czechy) – zegarmistrz, wspólnik Antoniego Patka w latach 1839-1845, ewangelik reformowany (...) - tyle o narodzinach tego wielkiego człowieka mówi polska wersja Wikipedii.

 

Ve Wikipedii dosud neexistuje stránka se jménem Franciszkem Czapkem - tyle o Czapku mówi Wikipedia czeska.

 

Franciszek Czapek was a Czech born, Polish master watchmaker who arrived in Geneva, Switzerland in May 1832 - a tyle o narodzinach Czapka mówi Wikipedia angielska (przy czym z hasła Franciszek Czapek następuje automatyczne przekierowanie na hasło Czapek & Cie).

 

Przytoczyłem trzy wpisy z Wikipedii, ponieważ ostatnimi czasy stała się ona kompendium wiedzy dla wszystkich użytkowników internetu. Nie jest żadną tajemnicą, że wielu autorów artykułów, czy nawet książek posiłkuje się informacjami zawartymi w Wikipedii.

Daty narodzin Franciszka Czapka Wikipedia nie podaje, toteż nie dziwi fakt, iż nie można jej odnaleźć w artykułach zamieszczonych na stronach znanych portali branżowych - polskich i zagranicznych. Znalazłem może dwa artykuły na czeskich stronach gdzie podana była data urodzin - 4 kwietnia 1811r. (wg mnie błędna, ale o tym za chwilę).

 

Rozpocząłem zatem poszukiwania odpowiedzi na dręczące mnie pytanie: kiedy urodził się Franciszek Czapek - dzięki pomocy czeskich historyków i własnemu samozaparciu, znalazłem więcej niż oczekiwałem.

 

Ród Czapków z Semonic (Čapků)

 

Ród Čapků pochodzi z Semonic, gdzie od ok. 1550 roku dokumentuje się majątek, który w późniejszym czasie nosił numer opisowy 21. Pierwszym znanym Czapkiem był Jiřík Czapek. Od roku 1619 do roku 1650 gospodarką zajmował się Matouš (Mateusz) Czapek, jednakże z majątku zbiegł (uciekł) (być może w trakcie Wojny Trzydziestoletniej z powodów religijnych).

Wzmianka o rodzie Czapków pojawia się później w dokumentach z 1682 roku, gdzie Bartolomeusz (Bartoloměj, w źródłach występuje nazwisko Cziapek albo Czapek) nabył majątek o numerze opisowym 13 (według pierwotnej numeracji 8). W  tym też majątku  w późniejszym czasie urodził się Franciszek Czapek.

 

gospodarstwo rodzinne Franciszka Czapka, posesja nr 13 - mapa z 1840r.

 

gospodarstwo rodzinne Franciszka Czapka, posesja nr 13 - google maps stan na 2017r.

 

 

Od Bartolomeusza w roku 1705 gospodarstwo przejął jego syn Jan Czapek, który w latach 1727 do 1735 piastował stanowisko wójta. Po śmierci Jana,  aż do 1779 roku, właścicielem majątku o numerze opisowym 13 był jego brat Daniel Czapek. W 1779 roku posiadłość przejął Wacław Czapek, który przedwcześnie zmarł. Był to dziadek Franciszka Czapka, który to jednak nigdy go nie poznał.

Syn Wacława Czapka, a ojciec Franciszka – Jan Czapek przejął posiadłość na własność i zarządzał nim aż do 1813 roku (niektóre źródła donoszą, że aż do 1817 roku), więc jeszcze dwa lata po urodzeniu Franciszka.

 

Franciszek Czapek miał brata Jana, który urodził się 27. grudnia 1801 roku, i który przejął majątek pod numerem opisowym 13. Widocznie z tego też powodu Franciszek przed swymi dziewiętnastymi urodzinami wyjechał za granicę.  W rodzinie 28. marca 1799 roku urodziła się jeszcze starsza siostra Franciszka, Katarzyna (dane o rodzeństwie Franciszka Czapka zostały wzięte z metryk urodzin wyznawców protestanckiego zboru szwajcarskiego w Czerniłowie (Černilov). Obecnie te informacje znajdują się w SObA w Zámrsku - Okręgowe Archiwum Państwowe i są dostępne w formie cyfrowej.

Rodzina Czapków w Semonicach należała do pierwszych, które zaraz po wydaniu przez Józefa II Edyktu o Tolerancji przeszły na wiarę protestancką.

 

Ród Walaszków Z Semonic (Valášků).

 

Pierwsza wzmianka nt. rodu  Valášků z Semonic datowana jest na 1683 rok i jest związana z około dziesięciohektarowym gospodarstwem. Majątek, który nosił numer opisowy 29 (pierwotnie nr 20) kupił Mikołaj Valášek.

            W 1716 roku sprzedał posiadłość swojemu synowi, Mikołajowi Valáškovi, a ten przekazał go w 1739 roku swojemu synowi Wacławowi Valáškovi. Wacław zaś sprzedał gospodarstwo w 1775 roku synowi Jiřímu (Jerzemu?) Valáškovi. Jiří miał syna Wacława Valáška (któremu sprzedał majątek w 1809 roku) i córkę Katarzynę, która wyszła za mąż za Jana Czapka i w kwietniu 1811 roku została matką późniejszego zegarmistrza Franciszka Czapka.

 

Data urodzenia Franciszka Czapka

 

Po przeanalizowaniu dokumentów historycznych znajdujących się w Okręgowym Archiwum Państwowym w Zamrsku znalazłem dwa wpisy mówiące o dacie narodzin Franciszka Czapka. W obu przypadkach podana jest data 2 kwietnia 1811 roku.

Czescy historycy podają datę 4 kwietnia 1811 roku, datę tę ustalono prawdopodobnie w roku 2009 kiedy to "odkryli" istnienie Franciszka.

 

Różnica w datowaniu urodzenia może być spowodowana wieloma czynnikami: często wpisywano datę chrztu zamiast daty urodzenia, wpisywano datę urodzenia wstecznie etc. Jak udało mi się ustalić nasi południowi sąsiedzi opierali się tylko na dokumentach, które i ja znalazłem, nie tłumaczy to zatem faktu podawania daty 4 kwietnia zamiast daty 2 kwietnia widniejącej w dokumentach, być może gdzieś wkradł się błąd i był powielany przez kolejne lata.

 

Jak już wcześniej wspomniałem istnieją dwa wpisy w dwóch oddzielnych księgach narodzin. Pierwszy wpis, prawdopodobnie pierwotny pochodzi ze zbioru ksiąg narodzin kościołów  rzymskokatolickich rejonu Holohlavy. Poniższy zapis mówi, że František Čapek był synem rolnika Jana Čapka i żony rolnika Katarzyny, córki Jiří'ego Valaska. Został ochrzczony przez czernilowskiego pastora protestanckiego (reformowanego) Antoniego. Rodzicami chrzestnymi byli rolnik Karl Bergman i żona rolnika Kateřina Ševčíkova (?) z Černilova (Czernilowa).

 

wpis z datą urodzenia Franciszka Czapka z księgi narodzin kościołów rzymskokatolickich rejonu Holohlavy

 

Drugi wpis jest najprawdopodobniej zdublowanym wpisem z poprzedniej księgi, a pochodzi z księgi narodzin ewangelickiej parafii Czernilow:

 

wpis z datą urodzenia Franciszka Czapka z księgi narodzin ewangelickiej parafii Czernilow

 

 

Ciekawostki

 

Podczas wymiany zdań z czeskimi historykami jeden z Nich wyjawił mi, iż zajmował się historią Semonic i Czapka pominął, ponieważ żaden Czapek nie mieszkał już w Semonicach - były to lata dziewięćdziesiąte dwudziestego wieku. W roku 2009 historycy "odszukali" Czapka - wielkiego zegarmistrza pochodzącego z Czech w angielskiej Wikipedii. Zaczęli poszukiwania rodu Czapków i tak doszli do historii rodu Czapków (której tłumaczenie mogliśmy wcześniej przeczytać) .

 

Z rozmów dowiedziałem się, iż dla Czechów Czapek był bardziej Polakiem i Francuzem niż Czechem, co mocno mnie zdziwiło, ponieważ spędził w Czechach 18 lat swojego życia (w XIXw. osiemnastolatek był już naprawdę dorosłą osobą) i to Semonicka ziemia wydała ten wspaniały owoc zegarmistrzostwa.

 

 

Serdeczne podziękowania dla wszystkich, którzy pomogli mi w dotarciu do informacji o narodzinach Franciszka Czapka, służyli swoją wiedzą i dobrym słowem oraz potrafili skierować do odpowiednich osób, bez nich nie byłoby możliwe ustalenie i podzielenie się z Wami tyloma ciekawymi informacjami nt.  życia Franciszka Czapka.

Dziękuję: pastorowi Radimowi Zarskiemu, Janowi Hammerskiemu i Jirzemu Matejce.

 

 

 

 

[janekp 503]

Temat  bardzo  ciekawy, podziwiam  ludzi  którzy  chcą  cos  odkryć,przekazać  szerzej, dalej.Rozbieżności  w  datach  urodzenia  mogły  wynikać  z  tego  ze  po  prostu  zgłoszono  jego  urodziny  dopiero  4  kwietnia  mimo  iż  urodził się  2  kwietnia.

W  muzeum  w  Genewie  jest  wspaniały  regulator  Czapka  z  dwoma wahadłami.Niestety  zdjęć  nie  wolno  robić  w ogóle.

[Gość urko12]

Ciekawe informacje, szacunek za zaangażowanie. Mam tylko pytanie dlaczego Czecha, uznaje się za wybitną postać polskiego, a nie czeskiego, czy też austro-węgierskiego zegarmistrzostwa?

[msokol19 150]

Podziwiam upór i dociekliwość. Świetna robota

 

Wysłane z mojego HUAWEI VNS-L21 przy użyciu Tapatalka

[Antiquarius 1067]

Brawo Kolego, rzetelne podejście i bardzo ciekawe informacje.

[rink 107]

Ciekawe informacje, szacunek za zaangażowanie. Mam tylko pytanie dlaczego Czecha, uznaje się za wybitną postać polskiego, a nie czeskiego, czy też austro-węgierskiego zegarmistrzostwa?

Cóż, podobnie jak z J. Conradem w literaturze. Tak czasem jest.

[janekp 503]

Ciekawe informacje, szacunek za zaangażowanie. Mam tylko pytanie dlaczego Czecha, uznaje się za wybitną postać polskiego, a nie czeskiego, czy też austro-węgierskiego zegarmistrzostwa?

Być  może  dlatego  ze podobno  mieszkał  i  pracował  w  Warszawie oraz  brał  udział  w  powstaniu  Listopadowym  1830-1831 

[Wacor 582]

Temat  bardzo  ciekawy, podziwiam  ludzi  którzy  chcą  cos  odkryć,przekazać  szerzej, dalej.Rozbieżności  w  datach  urodzenia  mogły  wynikać  z  tego  ze  po  prostu  zgłoszono  jego  urodziny  dopiero  4  kwietnia  mimo  iż  urodził się  2  kwietnia.

...

No właśnie z tymi rozbieżnościami jest trochę tak jak pisałem. Rozmawiałem z czeskim historykiem, który powiedział mi, iż jedynymi dokumentami jakie posiadali, a dzięki którym określili datę urodzenia Czapka to te, które zamieściłem. Wynika z tego, że chyba po prostu któryś czeski historyk zamiast 2 napisał 4 i tak poszło.

 

Z drugiej strony, Czapek mógł się urodzić nawet do około 8 dni wcześniej - bo takie bywały rozbieżności/opóźnienia, jednakże ja uważam, iż należy przyjąć datę "z dokumentu" - jest to jedyne "wiarygodne" źródło danych.

 

Ciekawe informacje, szacunek za zaangażowanie. Mam tylko pytanie dlaczego Czecha, uznaje się za wybitną postać polskiego, a nie czeskiego, czy też austro-węgierskiego zegarmistrzostwa?

 

Sam bardzo się zdziwiłem z takiego podejścia. Nie wiem, czy Czesi mają "żal" do Czapka za udział w Powstaniu Listopadowym? Czy nie podoba im się, iż zmienił imię i nazwisko z Frantisek Capek na Franciszek Czapek i później (w 1832r.) na Francois Czapek.

 

Czy nie przyznają się do Niego, bo Jego "życie zegarmistrzowskie" było związane z Polską i Francją (był dostawcą zegarków dla carskiego dworu)?

[Jan M. Krawczyk 304]

Wielkie dzięki za tekst i poszukiwania. Fantastyczny materiał. Opublikowany również na stronie głównej: http://kmziz.pl/artykul/franciszek-czapek-data-urodzenia

[Wacor 582]

Zmieniłem tytuł wątku, ponieważ chciałbym w nim poruszyć nie tylko kwestię urodzenia Franciszka Czapka, ale i jego życiorysu.

 

Okres wakacyjny był dla mnie czasem wzmożonej pracy, dlatego nie mogłem w pełni poświęcić się poszukiwaniu informacji o tym wielkim zegarmistrzu. Nie znaczy to oczywiście, że nic nie robiłem...

 

Udało mi się nawiązać kontakt z panią Magdaleną Żebrowską - historyk zajmującą się okresem Powstania Listopadowego, w szczególności zaś Gwardią Narodową, w której to, wg Wikipedii, służył Franciszek Czapek -> https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Czapek .

Informacja o udziale Czapka w Powstaniu pojawiła się w Wiki dnia 2 listopada 2014r. z adnotacją "dodana historia na podstawie encyklopedii PWN".

Zwróciłem się do pani Magdaleny z prośbą o pomoc w ustaleniu, czy rzeczywiście Franciszek Czapek służył w Gwardii Narodowej. Chodziło mi przede wszystkim o "twarde" dowody, czyli jakieś dokumenty, spisy, cokolwiek co by potwierdzało udział Czapka w walkach? W Powstaniu? Bo przecież biorąc udział w Powstaniu nie trzeba było walczyć...

 

Pani Magdalena przeszukała swoje zasoby, sprawdziła listę oficerów Gwardii Narodowej Warszawskiej oraz listę tych, którzy złożyli przysięgę wierności carowi po upadku Powstania, a także listę Towarzystwa Patriotycznego. Śladów Franciszka Czapka nie stwierdzono. 

 

Dostałem jednak wskazówkę, gdzie jeszcze można poszukać jakichś dokumentów...

W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w zespole "Władze Centralne Powstania Listopadowego" pod sygn. 481 znajdują się dokumenty dotyczące Gwardii Narodowej Warszawskiej...

 

Dokumenty nie są udostępniane online, a ja niestety nie mam możliwości, aby wybrać się do Warszawy na poszukiwania. Zwracam się zatem do kolegów i koleżanek o pomoc, być może ktoś mógłby poświęcić trochę swojego czasu dla dobra historii i poszukać jakiejkolwiek wzmianki o Franciszku Czapku?

 

Prosiłbym o kontakt w tej sprawie, razem dojdziemy do prawdy i odkryjemy kolejne fakty z życia Franciszka Czapka.

[tarant 4606]

Przy okazji. Jak to Polak z Polakiem, przepraszam, z Czechem. Patek o Czapku. 1856, Dziennik, dodatek do Przewodnika literackiego....

[Master Yoda 583]

Nieżle, "nigdy nie był moim kolegą".....

[tarant 4606]

No i opinia odnośnie dzieła "Kilka słów o zegarmistrzostwie ku użytku zegarmistrzów i publiczności", w której Czapek nie skreślił choćby jednej litery...

[Master Yoda 583]

"...przyjechał za paszportem".

[Wacor 582]

Przy okazji. Jak to Polak z Polakiem, przepraszam, z Czechem. Patek o Czapku. 1856, Dziennik, dodatek do Przewodnika literackiego....

Przewodnik_1856_Patek - Czapek.jpg

 

Świetny artykuł! Masz może tego więcej? Poproszę

 

Wiecie może ile trwał w Warszawie kurs na czeladnika w XIXw.? 3 lata czy dłużej?

[tarant 4606]

Wojna 7 lat wcześniej. Gazeta Warszawska, 1849.

Czapek o Patku:

 

Patek o Czapku:

 

Nic, tylko rozdać popcorn

[Wacor 582]

Dzisiaj obchodzimy 207 rocznicę urodzin Franciszka Czapka - genialnego zegarmistrza i bohatera Powstania Listopadowego, czy hochsztaplera, oszusta, cwaniaka? Zdania są podzielone, odpowiedzi nie do końca podane...bo czy możemy wierzyć w słowa Antoniego Patka, z którym początkowo dzielili interes, a później się rozstali raczej w gniewie niż miłości?

 

Do tej pory nie udało mi się znaleźć odpowiedzi na temat udziału Czapka w Powstaniu Listopadowym i wciąż nie wiem, czy na pewno służył w Gwardii Narodowej...

 

W ciągu minionego roku cztery razy pisałem do władz Jaromierza, miejscowości w której urodził się Czapek, z prośbą o jakąś, choćby maleńką, wzmiankę na temat Czapka na ich stronie internetowej. Żadnej odpowiedzi nie otrzymałem. Czyżby Czesi wiedzieli coś więcej?

 

Szumne zapowiedzi firmy Czapek & Cie, iż pragną się ze mną skontaktować, podziękować za zadany trud, umieścić info na swojej stronie internetowej skończyły się na szumnych zapowiedziach. Mało tego, na stronie internetowej piszą, iż Czapek wyemigrował do Polski wraz ze swoją rodziną...

Pozwolę się z tym nie zgodzić. Na poniższej mapie pochodzącej z 1840 roku zaznaczyłem ziemie należące do gospodarstwa Czapków...

 

Czyżby reaktywowana firma Czapek & Cie podążała drogą swojego patrona?

 

 

[tarant 4606]

Cóż. Potwierdzone lub nie, ale jednak autentyczne historyczne dane przytoczone w tym temacie czynią w zasadzie wszystkich udzielających się w nim "enfant terrible" dla firmy Ale czy ktokolwiek z Czapek & Cie zadał sobie trud przetłumaczenia naszych "donosów" ?

 

Lubię Czechów, ale w tym wypadku historia przemawia na rzecz Patka. Jego dzieło nie jest utworzonym z ekshumowanych mitów Frankensteinem (a może Golemem?)..

[Piotr Ratyński 551]

Tyle tylko, że we wspólnej firmie zegarmistrzem był Czapek, nie Patek.

Edytowane 3 Kwietnia 2018 przez Piotr Ratyński

[Wacor 582]

Tyle tylko, że we wspólnej firmie zegarmistrzem był Czapek, nie Patek.

 

No właśnie. Czy Czapek był zegarmistrzem? Czy jest ktoś w posiadaniu zdjęcia jego dyplomu mistrzowskiego? Mógłby on dużo wnieść do sprawy...

[Piotr Ratyński 551]

Dyplomu Czapka nie widziałem, ale Patek na pewno zegarmistrzem nie był, a ktoś się tym zegarmistrzostwem w firmie zajmować się musiał. Po rozstaniu sie z Czapkiem, w firmie było wielu zegarmistrzów, w tym zięć Patka Philippe i tez kilku Polaków.

Edytowane 21 Kwietnia 2018 przez Piotr Ratyński

[Wacor 582]

No właśnie. Miał dyplom czy nie?

Czescy historycy przedstawili informację, że Czapek wyjechał do Polski w wieku 18 lat, czyli w roku 1829 (mniej więcej). W 1830 wybuchło Powstanie Listopadowe, a w 1832 założył już firmę z Moreau w Genewie...To kiedy nauczył się fachu? Skąd wziął pieniądze na uruchomienie produkcji?

 

Jest kilka czarnych dziur w historii Czapka...jest co robić

[tarant 4606]

Ciekawy jest tekst broniący interesów Czapka, który zacytowałem wcześniej. Podano w nim, że był on właścicielem "domu zegarmistrzowskiego" w Genewie od roku 1838, będąc wówczas od lat "dwudziestu kilku zegarmistrzem z profesji". Czyli od roku 1818 minus "kilka lat". Zdolne dziecię...

 

No i dlaczego obecna firma Czapek podaje swoje istnienie od roku 1845?

 

[dariusz chlastawa 708]

warto drążyć dalej ..