Rakieta

[Enkil 7265]

Pozwoliłem sobie zsyntezować swoje dwa krótkie teksty z poprzednich lat i uzupełnić je o informacje, które udało mi się zdobyć w tym czasie.

 

Pierwsza wzmianka którą znalazłem na temat fabryki zegarków rakieta pochodzi z czasów gdy rzeczona fabryka była fabryką obróbki kamieni szlachetnych w mieście Peterhof. Poniżej adres strony, oraz tytuł wydawnictwa.  Cytat zawiera oryginalną pisownię i interpunkcję.

http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VIII/3

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VIII.

 Wydanie - Warszawa, nowy świat 1887r.

Дозволено Цензурую

Варша 25 ноября 1886 г.

 

„Peterhof, mto pow. gub. Petersburskiej, na płd. brzegu zatoki fińskiej, na wprost Kronsztadu, połączone z Petersburgiem drogą żelazną o 20w. od Petersburga, ma 7954 mk,;liczba ta znacznie się powiększa w miesiącach letnich przybywającymi na mieszkanie ze stolicy. Posiada 3 cerkwie, kościół ewangelicki, wspaniały pałac cesarski z pysznemi ogrodami, zabudowaniami, wodotryskami, posągami i t.p., szkoły powiat. i paraf., szpital, teatr, wielką fabrykę cesarską szlifowania drogich kamieni, fabrykę narzędzi rolniczych i inne. Założone w 1711 r. przez Piotra w., było ulubioną jego rezydencyą, upiększone szczególniej przez cesarza Aleksandra I i Mikołaja I, jest dotąd jedną z letnich rezydencyi dworu. Peterhofski powiat ma na przestrzeni 2404*1 w. kw. 57891 mk., zajmujących się rolnictwem. Powierzchnia równa, grunt piaszczysto-gliniasty. Zraszają dopływy zatoki fińskiej. W powiecie znajdują się trzy fabryki papieru produkujące rocznie za 126,500rs.”

W wikipedii zaś napisano: „Rakieta (ros. Paкeтa) – marka zegarków produkowanych od 1961 roku przez Fabrykę Zegarków Pietrodworiec w Petersburgu. Zegarki Rakieta były produkowane dla Armii Czerwonej, marynarki radzieckiej, na wyprawy na biegun północny, jak również dla ludności cywilnej[1][2][3][4][5][6]. Fabryka Zegarków Pietrodworiec to najstarsza fabryka w Rosji, została założona przez Piotra Wielkiego w 1721 r.”

Obecnie Peterhof jest częścią rejonu Petrodworcowego, który to jest jednym z 20 rejonów, na które  składa się Petersburg.

Na oficjalnej stronie Fabryki zegarków rakieta można znaleźć następujące informacje, podzielone chronologicznie i tworzące listę ciekawszych wydarzeń w historii fabryki. Na początku jest oczywiście data założenia zakładu przez Piotra wielkiego w 1721r. dalej mamy rok 1762 z opisem iż fabryka zajmowała się obróbką diamentów, które osadzono w Koronie cesarskiej. W 1830 r. fabryka zyskuje miano jednego z czołowych twórców dóbr luksusowych w Europie – w ofercie znajdują się m.in. zegary biurkowe.

 

 

 W 1871 r. fabryka produkuje marmurowe mozaiki dla katedry św. Izaaka i fontanny pałacu Peterhof. Rok 1895 to rok podjęcia współpracy z zegarmistrzem Talbergiem i produkcja zegarków kieszonkowych pod marką Talberg.

 

W tym miejscu zaczynają się braki w informacjach podanych na stronie https://raketa.com/w/en/istorija/ . W 1917 r. następuje rewolucja, wszystkie zakłady w Rosji zostają znacjonalizowane i stają się własnością państwa Sowieckiego. W 1927 r. zakład wyprodukował płyty okładzinowe do Mauzoleum Lenina( o czym na oficjalnej stronie fabryki nie ma ani słowa).  W 1930 roku zakład przyjmuje nazwę Pierwszy Państwowy Zakład Precyzyjnych Kamieni Technicznych (TTK- 1), fabryka rozpoczyna produkcję precyzyjnych kamieni technicznych, wykorzystywanych zarówno w zegarkach jak i innych precyzyjnych urządzeniach pomiarowych. W 1934 r. w zakładzie   powstają Słynne rubinowe gwiazdy osadzone na wieżach Kremla.

 

 

W latach wojny TTK-1 ewakuowano, podobnie jak 1MCzZ  do miasta Złotoust, zaś część maszyn dostarczono do Uglicza, gdzie powstał TTK-2. Obydwa zakłady zaopatrywały w kamienie techniczne całą Armię radziecką.  Część zakładu TTK-1 nadal pracowała w petrodworcu a w 1949 r. fabryka została całkowicie odbudowana i rozpoczęła produkcję zegarków.

Na wzmiankę o pierwszych naręcznych zegarkach fabryki w Petrodworcu natrafiłem pisząc artykuł o Pobiedzie. Petrodworec zaczęły opuszczać zegarki Pobieda, gdy przestały być produkowane przez Penzę(Fabryka, która jako pierwsza rozpoczęła produkcję pobiedy). Maszyny produkcyjne z Penzy zostały podzielone między dwie fabryki – Petrodworec i Czystopol, przy czym w Petrodworcu początkowo korzystano z mechanizmów wyprodukowanych w 1Moskiewskiej Fabryce Zegarków.

Pierwsze zegarki które opuściły fabrykę w Petrodworcu to pobiedy „czerwone dwunastki”, posiadały mechanizmy z 1MFZ i z takimi właśnie oznaczeniami, potem powstawały także pobiedy o innej stylistyce, lecz nadal z logo 1MFZ chociaż nigdy nie było jasne, czy mechanizmy były dostarczane do TTK-1 złożone w całości, czy tylko jako luźne części. W latach 1953 i 1954 powstały pobiedy z opisem TTK-1. Nawet w niektórych wcześniejszych zegarkach z lat '53 do 1-54 mechanizmy nadal posiadają oznaczenia 1MFZ z powodu braku części do budowy własnych. Tak więc zegarek z tarczą TTK i werkiem 1MFZ, datowany 1-53 do 1-54, jest właściwy. Najczęściej spotykane z sygnaturą TTK-1 pochodzą z lat 1953 i 1954 (wtedy gdy wypuszczano pobiedy z tym opisem także na tarczy). ostatnia partia mechanizmów sygnowanych TTK-1 datuje się na 1-55 (pierwszy kwartał 1955r.) są dość rzadkie i cieszy mnie tym bardziej posiadanie takiego właśnie - w roku 1955  zakład TTK-1 zmienia nazwę na Petrodworcowa fabryka zegarków i od drugiego kwartału 1955 roku pobiedy z tej fabryki są oznaczane logo пчз – PCzZ  Zegarków z tego okresu jest niewiele w kolekcjach i skutkuje to błędnym przekonaniem, iż P.Cz.Z rozpoczął produkcję od lat sześćdziesiątych. Poniżej mój egzemplarz z roku 56, nie mam całkowitej pewności, ze jest to w 100% zegarek oryginalny, natomiast także nikt nie może mieć takiej pewności, iż nie jest.

 

 

W końcówce lat pięćdziesiątych Petrodworcowa Fabryka Zegarków oferuje już bardzo wiele swoich produktów naręcznych. Pierwsze katalogi fabryki wymieniają takie marki jak Rossija, Majak, Neva, Rakieta, Pobieda, Petrodworec, Leningrad. Zegarki te posiadają mechanizmy sygnowane logo " ПЧЗ" (ретродворцовый часовый завод - Petrodworcowa Fabryka Zegarków).

Werki są opisywane czterocyfrowym kalibrem; pierwsze dwie cyfry w oznaczeniu określają średnicę mechanizmu w milimetrach, kolejne dwie rodzaj mechanizmu, np. 01 to werk posiadający jedynie wskazanie minuty i godziny, 02 dodatkowo posiadający boczny ( lub dolny ) sekundnik, 03 jak poprzednik, lecz wyposażony w mechanizm antywstrząsowy na osi balansu, 09 to mechanizm posiadający wskazanie minuty i godziny oraz centralnie umieszczony sekundnik oraz antywstrząsowe zabezpieczenie osi balansu.

 

Wymienione Marki bazują na trzech podstawowych mechanizmach;

A) 2609 - Rossija, Rakieta - jest to mechanizm z centralną sekundą produkowany w ZSRR wyłącznie w tej fabryce i wyróżniający się charakterystycznym trójkątnym mostkiem;

2609 – Leningrad – mechanizm produkowany początkowo w każdej radzieckiej fabryce zegarków i będący modyfikacją 2603

C) 2603-Majak, Neva, Rakieta, i Cvet - mechanizm ten jest najpopularniejszym w tamtym okresie w ZSRR, posiadał mały sekundnik umieszczony poniżej osi wskazówek minutowej i godzinowej.

Jego uboższą odmianą był 2602, który pozbawiony był mechanizmu antywstrząsowego na osi balansu, przez co był bardziej awaryjny - bazowała na nim głownie Pobieda.

Inną odmianą mechanizmu był werk 2601 oparty początkowo wyłącznie na 2603; mechanizm ten posiadały dwa zegarki z tamtego okresu; - Rakieta i Petrodworec, obydwa w wersji dla osób niewidomych. Były pozbawione sekundnika i posiadały otwieraną klapkę ze szkiełkiem, wskazówki były grube, natomiast tarcza posiadała wypukłe oznaczenia godzin, które łatwo można było wyczuć dotykiem.

Wszystkie zegarki opisane powyżej pochodzą z pierwszego okresu produkcji, gdy fabryka nie posiadała jeszcze nazwy Rakieta, natomiast tak nazywał się jeden z wielu modeli czasomierzy przez nią produkowanych. Wszystkie zegarki, jak można zobaczyć na załączonych fotografiach, są stworzone w podobnej stylistyce. Wszystkie dzielą miedzy siebie trzy typy kopert chromowanych i złoconych, a także mają podobne lub identyczne tarcze różniące się tylko napisem na tarczy jak np. Rakieta, Pobieda, czy Majak. 

 

 

W 1961 roku Petrodworcowa Fabryka Zegarków zmienia nazwę i na cześć Gagarina przyjmuje nazwę Rakieta. Od tej chwili wszystkie zegarki sygnują tą właśnie nazwą.

 

Był to okres, w którym bierze swój początek wiele linii zegarków, które są znane i do dziś produkowane w mniej lub bardziej zmienionej formie. W katalogach oferowane są już tylko zegarki pod wspólną nazwą Fabryki – Rakieta (jest kilka wyjątków). Brak różnorodności w nazwie rekompensuje większe zróżnicowanie w stylistyce poszczególnych modeli, jak również w samych mechanizmach. Jeśli chodzi o  estetykę wyglądu poszczególnych modeli katalogi prezentują duży wybór rodzajów kopert, wzorów  tarcz i wskazówek. W tej różnorodności można także dostrzec większą ilość oferowanych typów mechanizmów, w tym kilka zupełnie nowych. Werki nie są już tak pięknie zdobione, nie posiadają ozdobnych szlifów w postaci pasów, natomiast nadal są ładnie wykończone. Na mechanizmach nie ma też występującego wcześniej logo PCzZ (ПЧЗ), jest natomiast nowe logo fabryki kojarzące się z mechanizmem wychwytu kotwicowego.

 Fabryka nie oferuje już werku 2602 znanego z Pobiedy i nieposiadającego tzw. antywstrząsu, natomiast jest dostępny werk 2603. Występuje on w Rakietach posiadających subsekundę i ma wiele wzorów tarczy. Początkowo  występował w jednym typie koperty, w kilku wariantach kolorystycznych, dziś określanej jako garniturowa -poniżej przykład rakiety 2603 w takich kopertach.

 

Znany z początkowego okresu produkcji mechanizm 2609 występuje tym razem w kilku typach kopert, w tym także w kopercie z nietypowym, jak na tamte standardy, rozstawem uszu 20mm. Przykładem może być poszukiwany i ceniony przez kolekcjonerów model rakiety zwany potocznie "Atom" (foto).

Przedstawiłem akurat ten model także z powodu jego ponadczasowego oblicza tarczy i kompozycji indeksów godzinowych. Na tarczy znajdują się zarówno indeksy nakładane – godziny 12,4 i 8, jak i narysowane linie, z których każda swym początkiem i końcem, a także przecięciem się, wskazuje położenie pełnej godziny. Ten model tarczy, w innych już kopertach, jest dostępny w ofercie Fabryki do chwili obecnej i cieszy się popularnością, czego niewątpliwym przykładem jest np. recenzja  mojego forumowego kolegi, który cieszy  się prezentem w postaci nowego modelu tejże rakiety: http://zegarkiclub.pl/forum/topic/133084-rakieta-atom-pakema-atom/?hl=atom
Poniżej kilka przykładów innych modeli rakiety z mechanizmem 2609A

Katalogi z okresu, o którym piszę, oferują także mechanizmy zupełnie nowe i nie występujące wcześniej w ofercie. Najpiękniejszym jest niewątpliwie rakieta 2209, kryjąca w sobie 23 rubiny. Mechanizm ten występuje w kopertach delikatnych, zarówno chromowanych, jak i złoconych, w tzw. "kostkach” jak i bardziej tradycyjnych okrągłych; ale jednocześnie jest oferowany w kopertach złotych. Werk jest wyposażony w mechanizm naciągu sprężyny ukryty pod tarczą, dzięki czemu po otwarciu koperty widać jedynie pięknie ukształtowane mostki kryjące przekładnię chodu, bęben sprężyny i pracujący balans. Jest to niewątpliwie jeden z najpiękniejszych mechanizmów i mogący konkurować z każdą dostępną wówczas marką zegarków w świecie.

Wszystkie nieatrakcyjne i mało efektowne elementy mechanizmu, jak „blaszki, druciki i wielkie koła zębate” zostały schowane pod tarczą. Manewr  ten niewątpliwie przysporzył temu modelowi piękności,  natomiast w równie wielkim stopniu skomplikował jego serwis. Zwykła wymiana sprężyny, którą można wykonać w innych werkach odkręcając trzy – cztery śrubki - tutaj wymaga zdjęcia tarczy. Jest to także powód, iż niełatwo spotkać te modele w nienagannym stanie, gdyż wielu „fachowców” lekce sobie waży zalecenie o delikatnym obchodzeniu się z tarczą „ruskiego zegarka”, nad czym ubolewa wielu kolekcjonerów zegarków radzieckich.

Poniżej i powyżej zdjęcia kilku egzemplarzy będących w moim posiadaniu.

 
Mechanizm, który jest najpopularniejszy, najpowszechniej stosowany (produkowany również obecnie) oraz znany ze swojej niezawodności, to kolejny, nowy w tym czasie produkt - 2609.NA ( ros. 2609 HA, dla wygody i przejrzystości tekstu będę używał litery H zamiast N, gdyż werki są opisane cyrylicą H=N). Jak poprzednik 2609, 2609H i 2609HA posiadał centralną sekundę oraz wskazówki godzinową i minutową, jednakże zastosowano nowe rozwiązania w budowie płyty głównej i mostków. Mechanizm nie jest już tak ładny jak poprzednik, jednakże jest bardzo trwały i niezawodny, co bardzo zwiększyło jego popularność trwającą do dziś. Protoplastą i pierwotną wersją 2609HA był stosowany dość krótko werk 2609H. Od następcy różnił się kilkoma szczegółami i niewielkimi zmianami konstrukcyjnymi, bardzo szczegółowo i obrazowo opisał ten pierwszy typ (2609H) forumowy kolego Marek Brennensthul, więc zamiast powtarzać po mistrzu po prostu zacytuję jego opis, na co oczywiście otrzymałem jego zgodę. Dziękuję Marku.
„W przypadku werków bez kalendarza pierwsza seria była oznaczana jako 2609H (czyli 2609N), późniejsze 2609HA różniły się kilkoma szczegółami - kiedyś pokazywałem to nawet już na zdjęciach, ale myślę, że nie zaszkodzi powtórzyć.
Najbardziej widoczna różnica dotyczy zaznaczonego miejsca - w późniejszych 2609HA śruba mocująca werk w kopercie/ringu jest "wcięta"  w mostek, natomiast w 2609H jest z boku mostka. Na zdjęciu widać też nieco inny kształt mocowania włosa:

Po zdemontowaniu tarczy też dostrzeżemy pewne różnice - w 2609H było nieco inne łożyskowanie bębna sprężyny, ale również ten mały mostek kryjący przekładnię wskazań (chociaż to rozwiązanie pojawiało się też chyba we wcześniejszych 2609HA).

… - jest jeszcze jedna istotna różnica między 2609H i 2609HA - inne ukształtowanie wewnętrznej powierzchni tarczy - w 2609HA przeważnie nie występowało takie wyfrezowanie:

Co do stylistyki zewnętrznej - te złocone duże kwadratowe koperty były charakterystyczne właśnie dla werków 2609H (i pochodnych, czyli 2614 i 2628), ale trafiłem kiedyś na identyczny model z werkiem 2609HA (co oczywiście mogło być wynikiem przekładki, ale pewności nie ma). Stylistyka w tamtych czasach musiała się trochę rzucać w oczy - np. złocone wskazówki są szerokie i pełne (bez żadnego wybrania na farbę czy przetłoczenia), podobnie jest z wielkimi masywnymi indeksami na tarczy. Smaczku dodaje także ornament wokół szkiełka:

Wersje z kalendarzem pierwotnie nie miały "H" ("N") w oznaczeniu - wzięło sie to z tego, że wcześniej nie było żadnej Rakiety w tej specyfikacji i te oznaczenia (2614, 2628) pojawiły się po raz pierwszy (w przypadku 2609 konieczne było dodanie litery "H" w celu rozróżnienia obu generacji). Późniejsza modernizacja całej serii wymusiła dodanie liter "H" dla wersji z kalendarzem/datownikiem i literki "A" dla wersji bazowej”
Jak wyżej wspomniał Marek mechanizm posiadał także kilka wersji; zastosowano w nim komplikację, która poza wskazaniem aktualnej godziny umożliwiała wskazywanie aktualnego dnia miesiąca 2614.H, oraz dodatkowo dnia tygodnia 2628.H. Wśród innowacji był także zegarek wskazujący czas w formacie 24-ro godzinnym 2623H.
W pierwszych katalogach prezentowano te nowe typy mechanizmów (poza 2623H) tylko w jednym typie koperty - Foto moich egzemplarzy.

Poniżej stronica z katalogu Fabryki.

Fotografię strony katologu zaczerpnąłem bezpośrednio ze strony www.raketa.com  (niestety w ostatnim czasie na stronie tej nie są już dostępne historyczne katalogi, z których najchętniej korzystałem). Widzimy na niej kwadratową kopertę zegarków z tymi trzema wariantami werków, czyli zegarek bez datownika – 2609H, z pojedynczym datownikiem -2614 oraz z podwójnym datownikiem – 2628, są także zdjęcia mechanizmów, na których to można potwierdzić szczegóły konstrukcyjne, o których napisał Marek, a ja zacytowałem. Widzimy również dwa zegarki bez pasków w okrągłych kopertach; wyżej z mechanizmem 2623H, czyli rakieta ze wskazaniem dwudziestoczterogodzinnym i niżej z mechanizmem starego typu 2609A. Obydwa w tej samej kopercie stosowanej także z mechanizmem 2603, 2609A i 2609HA, która to koperta była stosowana bardzo długo w Petrodorcowej Fabryce Zegarków i jest jedną z bardziej popularnych kopert Rakiet. Poniżej kilka przykładów z mojego zbioru. 

Mechanizm 2609H, jak już wspomniano wyżej, ewoluował do 2609HA i jest produkowany nadal praktycznie bez zmian. W latach 80-tych zakład zwiększył swoją wydajność i produkcja zegarków osiąga 4,5 miliona egzemplarzy rocznie. Mechanizmy z tego okresu można bardzo łatwo rozpoznać, są one topornie wykończone, bez żadnych ozdób w postaci szlifu, „fazowania” mostków czy choćby polerowania, nadal jednak są precyzyjne i niezawodne.

Aby podkreślić niezawodność i solidność, którą przypisywano Rakietom w ZSRR, przytoczę historię przeczytaną kilka lat temu w sieci, (chciałbym podać źródło jednak nie potrafię teraz odnaleźć tej strony);  „Pewien Rosjanin, żyjący i pracujący w kołchozie znalazł zegarek (Rakietę  ), nie mógł jej zabrać do domu, bo posądzono by go o kradzież, więc owinął ją w onucę i zakopał w świeżo zaoranej ziemi. Po kilku latach, w czasie zmian systemowych i po rozpadzie ZSRR, postanowił ją wykopać. Oczywiście po oczyszczeniu z błota i nakręceniu zegarek działał jak nowy”. To z oczywistych względów nie mogło być prawdą, ale jest faktem, iż tą opowieść z jakiegoś powodu opowiedziano (a nawet napisano).
Powracając do tematu ;
W nowej ofercie nie zapomniano także, podobnie jak przy pierwszych oferowanych w Petrodworcu zegarkach, o osobach niewidomych i niedowidzących. Przygotowano Rakietę dla niewidomych w nowej wersji, zarówno koperta była inna, bardziej kanciasta, nowocześniejsza i nieco większa od poprzedniczki, jak i mechanizm 2601H nie był oparty o pierwotny 2603 lecz był modyfikacją nowego werku 2609H.

Na powyższej fotografii widzimy razem trzy zegarki dla niewidomych, które były oferowane jako pierwsze oraz sześć zegarków, które z nich niejako wyewoluowały i zastąpiły je. Koperty w starym typie miały nad koronką przycisk służący do otwierania wieczka ze szkiełkiem, w nowym typie przycisk został przeniesiony na koronkę w pomysłowy, a zarazem prosty sposób, co jest charakterystyczne dla radzieckich produktów przemysłowych. Z zasady miały one służyć ludziom pracy, być proste w obsłudze i niezawodne, podobnie jak wszystkim w świecie znany karabin Kałasznikowa. Myślę, że to porównanie najlepiej oddaje cel jaki przyświecał twórcom Rakiet w czasie, gdy z taśmy schodziło ich 4 500 000 szt. Rocznie.
Zegarki dla niewidomych produkcji radzieckiej są moim „konikiem” i mam nadzieję zagłębić się w ten temat bardziej przy nadarzającej się okazji. 

 

.

 

Edytowane 24 Stycznia 2021 przez Enkil