Moje historie zegarkowe

[Leo13 120]

Tyle razy odwiedzalem Gemaldegalerie w Berlinie i tyle razy patrzylem na ten obraz..... Dopiero teraz jednak, po polknieciu „bakcyla” zegarkowego patrzac na obraz Holbeina Mlodszego w Gemaldegalerie w Berlinie nie moglem nie zauwazyc tego zegarka.

Oczywiscie nie tego na rece mojej zony - ale tego na obrazie Holbeina (nizej).

 

 

 

 

 

Juz kiedys wspomnial o nim Otho w jednym ze swoich postow:

http://www.zegarkiclub.pl/forum/viewtopic....7ddb5cd8d3f6020

 

 

 

Portret Gerga Gisze przedstawia tego gdanskiego kupca w wieku 34 lat. Gisze jest dostojny, patrzy spokojnie poza obraz.Widac tradycyjne przedmioty przemijania i smierci.. Pojawiaja sie: kwiaty w wazonie (ich piekno jest kruche, szybko wiedna), waga (moze odnosic sie do Sadu Ostatecznego, tym bardziej, ze obok niej na scianie widnieje napis: Nulla sine merore voluptas – zadnej przyjemnosci bez smutku, zalu). Obok przedmioty obrazujace jego zamoznosc. Na stole – okragly przedmiot. Zegarek puszkowy. Przenosny!!. Portret namalowal Holbein w 1532 roku – czyli juz wtedy istnialy przenosne zegary. Na obrazach wielu wczesniejszych mistrzow mozna zobaczyc zegary stolowe – tutaj jest postep. Zegar, ktory mozna bylo przenosic.

 

 

Ale kiedy pojawily sie pierwsze zegary przenosne? Oczywiscie postep tkwil w zastosowaniu sprezyny.

Historia zegarka mechanicznego to w zasadzie poszukiwanie „zrodla energii”, sily ktora napedzalaby mechanizm. Zegar jest mechanicznym niezaleznie od tego czy energia potrzebna do ruchu zegara pochodzi z energii opuszczanych sila grawitacji ciezarkow, z energii sprężyny czy z napedu elektrycznego. Juz w XIII wieku zaczeto tu konstruowac prymitywne zegary mechaniczne napedzane ciezarkami zawieszonymi na sznurach lub łancuchach owinietych wokoł wału. opuszczajace sie grawitacyjnie, ciezarki owe obracaly wal napedowy zegara. Wskazywały czas, wybijajac glosno uderzenia w dzwony o okreslonych porach, natomiast nie mialy tarcz ani wskazowek. Najdawniejsza pewna wzmianka o takim zegarze pochodzi z roku 1286. Mniej wiecej tylko sto lat mniej, maja zachowane do dzisiaj tego typu mechanizmy w katedrach w Salisbury (1386) i w Rouen (1389). Pomocne stały się prawdopodobnie zniekształcone opisy chinskich zegarow mechanicznych, ktore dotarly do Europy za posrednictwem kupcow (publikacje Al Jazari i Su Sunga).

 

AlJazari: Elephant Clock

 

„Cosmic Engine”- zegar astronomiczny Su Sunga 1092 rok.

 

Najstarsza znana wzmianka o zegarze mechanicznym w "Boskiej Komedii" Dantego pochodzi z ok.1300 roku, choc zrodla mowia, ze mnich Gerbert z Aurillac (pozniejszy papiez Sylwester II) zbudowal w Magdeburgu pierwszy w Europie prototyp zegara mechanicznego. Te pierwsze zegary mechaniczne napedzane byly ciezarkami zawieszonymi na sznurach lub lancuchach owinietych wokol walu. Opuszczając się grawitacyjnie, przekazywaly energia do napedu regulatora za pomocą wychwytu i obracaly wal napedowy zegara. Pierwsze zegary mechaniczne pokazywaly czas, wybijajac glosno uderzenia w dzwony o okreslonych porach - nie mialy tarcz ani wskazowek.

Poczatkowo zegary byly ciezkie i nieporeczne. Zegar zbudowany przez Henryka De Vick w 1368 (1370?)roku w Wirtenbergii byl uruchamiany odwaznkami o wadze 227 kg opadajacymi z prawie 10 metrow (dzisiaj ten zegar mozna zobaczyc w Palacu Sprawiedliwosci w Paryzu). Pierwszy wiezowy zegar pojawil się w Mediolanie w roku 1335. Mial tylko jedna, godzinowa wskazówke na tarczy 12-godzinnej - wystarczala wspolczesnym w zupelności. Na wiezy koscioła Mariackiego w Krakowie zegar zamontowano w roku 1390.

 

Palac Sprawiedlowsci w Paryzu.

 

Ale jak sie uwaza najwspanialszy europejski zegar będący jednoczesnie zegarem astronomicznym skonstruowali wczesniej, w 1344, Giacomo i Giovani da Dondi (ojciec i syn) z Padwy. Glownie Giovani mial tu swoj udzial. Byl astronomem i fizykiem, jego ojciec lekarzem. Ich zegar znamy tylko z rysunkow. Posiadal juz bardzo prymitywny mechanizm wychwytowy. Mial ok. 1metra wysokosci. W sumie 107 kol i mechanizmow zebatkowych. Gorna czesc miala 24 godzinna tarcze i tarcze kalendarza z wyroznionymi dniami swiat koscielnych. Dolna czesc posiadala 7 tarcz o srednicy 30 cm pokazujacych polozenie planet i ksiezyca - kolejno Primum Mobile, Wenus, Merkury, ksiezyc, Saturn, Jupiter i Mars. Tarcza zegarowa miala juz kolo balansowe. Zegar uwazany byl za „cud” tamtych czasow.

 

 

Inny skonstruowano w Anglii w 1340 ( Peter Lightfoot, mnich z Glastonbury). Takze dziela Richard of Wallingford

przyczynily sie do postepu zegarow mechanicznych (opat z St Alban, zbudowal zegar astronomiczny i opisal w Tractatus Horologii Astronomici ).

 

Richard of Wallingford pokazuje swoj zegar jako dar dla opactwa.

 

DeVick urodzil sie w Witembergii lub w Vic, kolo ChÓteau-Salins, Lorraine i w 1360 roku zostal wezwany do Paryza przez Karola V do zbudowania zegara. Zajelo mu to 8 lat. Ten zegar uwazany jest za najlepszy przyklad dzialania zegara mechanicznego z tego okresu i czesto (raczej blednie) za pierwszy zegar mechaniczny (zrekonstruowano go nieznacznie w 1700 roku).

 

Zegar DeVica w Palacu Sprawiedliowsci w Paryzu.

 

Cala sprawa zasadzala sie na kontroli mechanizmu opadania aby uzyskac dokladnosc zegara – stad caly postep sprowadzal sie do postepu mechanzimu wychwytowego (prawie caly ... :wink: ).

 

Odsylam do kapitalnej, przystepnej strony o sposobie dzialania pierwszych zegarow mchanicznych (niestety po angiielsku):

 

http://members.aol.com/donnl/cables.html

 

Ale wrocmy do zegarow przenosnych. Sprezyna byla tutaj wielkim postepem.

Mowi sie, ze jako pierwszy wymyslil sprezyne Peter Henlein (lub Henle lub Hele), kowal z Norymbergii ktory zyl w latach 1479-1542. Skonstruowany przez niego w 1504 roku Taschenuhr mogl „chodzic” przez 40 godzin do nastepnego nakrecenia sprezyny. Jednak w wielu pismach istneija dowody na wczesniejsze istnienie sprezyny. Lodovico Sforza opisuje posiadanie zegarka malego i przenosnego ok. 1490 roku („horologini piccoli e portativi”) – a dokladnei jest o tym wzmianka w liscie Bartolomeo Manfredi. Takze tzw. „zegarek burgundzki” z 1430 roku mial mechanzim sprezynowy. Tym niemniej namacalny i o najlepiej udowodnionej historii jest wlasnie zegarek Henleina – „jajo norymberskie”.

 

 

Opis jego znamy z pracy Johanessa Cocclaeusa „Cosmographia Pomponiae Melas”. Zegarek Heinleina mial tylko jedna wskazowke pokazujaca godziny. Coccleaus pisze, że zegarek mial „wiele kol zebatych” co wzbudzilo wiele komentarzy wspolczesnych historykow. Prawdopodobnie zegarek posiadal dodatkowe kola, aby wydluzyc czas dzialania (?).

 

Ale jeszcze wczesniejszy dowod na istnienie zegara przenosnego widac na obrzie Verrochia „Tobiasz i Aniol” namalowany ok. 1470 roku, ktory mozna zobaczyc w National Galery w Londynie.

Aniol trzyma w rekach – przenosny zegar !!!

 

 

Tak zaczela sie historia zegarow przenosnych. Zegarek na portrecie Holbeina pokazuje, jak istotny byl to przedmiot. Nie mniej istotny niz dzisiejszy zegarek dla wielu z nas .

 

Pozdrawiam.